Το διευθυντικό δικαίωμα του εργοδότη, δηλαδή η εξουσία του να ρυθμίζει την οργάνωση της εργασίας και την κατανομή των καθηκόντων εντός της επιχείρησης, δεν είναι απεριόριστο.
Η άσκησή του υπόκειται στους περιορισμούς της καλής πίστης, των χρηστών ηθών και του κοινωνικοοικονομικού σκοπού του δικαιώματος.
Η μονομερής τροποποίηση των όρων εργασίας που συνεπάγεται επιδείνωση της επαγγελματικής θέσης, των καθηκόντων ή των αποδοχών του εργαζομένου χωρίς τη συναίνεσή του, μπορεί να συνιστά βλαπτική μεταβολή, η οποία παράγει σημαντικές έννομες συνέπειες.
Κατά το άρθρο 7 του Ν. 2112/1920, κάθε μονομερής μεταβολή των όρων της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας που είναι δυσμενής για τον εργαζόμενο θεωρείται καταγγελία της σύμβασης και επισύρει τις σχετικές συνέπειες, εκτός εάν ο εργαζόμενος συναινέσει ρητώς ή σιωπηρώς.
Η βλαπτική μεταβολή μπορεί να εκδηλωθεί, μεταξύ άλλων:
- με υποβιβασμό του εργαζομένου από θέση ευθύνης σε κατώτερη ή υποδεέστερη θέση,
- με αφαίρεση κρίσιμων καθηκόντων,
- με μεταβολή της ειδικότητας σε κατώτερη ή ασύνδετη με την έως τότε πορεία του εργαζομένου,
- με μείωση των αποδοχών ή των επιδομάτων θέσης, ευθύνης ή εξειδίκευσης,
- με μετάθεση ή μετακίνηση χωρίς εύλογη αιτία και χωρίς τη συναίνεσή του.
Σύμφωνα με τη νομολογία, το κριτήριο για τη διαπίστωση βλαπτικής μεταβολής είναι η πρόκληση άμεσης ή έμμεσης υλικής ή ηθικής ζημίας στον εργαζόμενο.
Πότε η μεταβολή κρίνεται καταχρηστική
Η μονομερής μεταβολή των όρων εργασίας, ακόμη και αν τυπικά εμπίπτει στο διευθυντικό δικαίωμα, δεν είναι θεμιτή όταν ασκείται καταχρηστικά, δηλαδή:
- όταν δεν εξυπηρετεί λειτουργικές ή οργανωτικές ανάγκες της επιχείρησης,
- όταν αποβλέπει σε ταπείνωση, τιμωρία ή παραγκωνισμό του εργαζομένου,
- όταν προκαλεί δυσανάλογη βλάβη σε σχέση με τον επιδιωκόμενο σκοπό (παραβίαση της αρχής της αναλογικότητας),
- όταν παραβιάζει την προστατευόμενη εμπιστοσύνη του εργαζομένου ως προς τη σταθερότητα της θέσης του.
Η υποβάθμιση, ακόμη και χωρίς μείωση μισθού, μπορεί να συνιστά ηθική βλάβη και προσβολή της προσωπικότητας, εφόσον θίγεται το επαγγελματικό κύρος του εργαζομένου.
Δικαιώματα εργαζομένου
Όταν συντρέχει μονομερής και βλαπτική μεταβολή των όρων εργασίας, ο εργαζόμενος μπορεί να:
- Ασκεί αγωγή αναγνώρισης της μεταβολής ως παράνομης και να ζητήσει την επαναφορά στην προηγούμενη θέση εργασίας.
- Διεκδικήσει μισθούς υπερημερίας για όσο διάστημα ο εργοδότης δεν αποδέχεται τις υπηρεσίες του υπό τους αρχικούς όρους
- Απαιτήσει αποζημίωση λόγω καταγγελίας της σύμβασης, εάν θεωρήσει ότι η μεταβολή συνιστά σιωπηρή καταγγελία
- Αξιώσει χρηματική ικανοποίηση για ηθική βλάβη, ιδίως εφόσον η μεταβολή συνοδεύεται από υποτίμηση της επαγγελματικής του αξίας
Η αλλαγή των όρων εργασίας, και ειδικά η υποβάθμιση της θέσης ή των καθηκόντων ενός υπαλλήλου, δεν είναι πάντα νόμιμη ή δικαιολογημένη. Κάθε περίπτωση πρέπει να εξετάζεται με προσοχή, λαμβάνοντας υπόψη τους λόγους της μεταβολής και τις επιπτώσεις που έχει στον εργαζόμενο.
Εφόσον η αλλαγή αυτή γίνεται χωρίς τη συναίνεση του εργαζομένου και έχει αρνητικές συνέπειες για τον ίδιο, μπορεί να υπάρχουν νομικά μέσα για την προστασία του.
Γι’ αυτό είναι σημαντικό οι εργαζόμενοι να γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και να ζητούν έγκαιρη νομική καθοδήγηση όταν νιώθουν ότι αδικούνται.